II. BÖLÜM

AYDINLATMA

     Işık bitki akvaryumlarının en başta gelen gereksinimidir.  CO2 ve gübre vermeden iyi bir taban kurmadan, sadece ortama ışık sağlayarak doğal döngü ile bitkileri canlı tutmak mümkündür (örn. low tech tanklar).  Fakat ışık olmaz ise ne yaparsanız yapın bitkileri canlı tutmak mümkün olmaz. Işığın hayati bir önemi olduğu gibi sağlıklı bir tank meydana getirmek içinde çok önemli bir yere sahiptir.  Kullandığınız aydınlatmanın ışık gücü, akvaryuma vereceğiniz gübre, CO2 ve diğer besin maddelerinin dozunu belirleyen en önemli etkendir.  Bir çok çeşit aydınlatma metodu vardır.  En çok kullanılan ve aynı zamanda bulunabilen aydınlatma sistemlerinden bahsetmek istiyorum.  Aydınlatmanın derin ve bilimsel kısmıyla ilgili bilgileri aydınlatma ile ilgili yazılmış yazılardan kolaylıkla öğrenebilirsiniz.  Bu yazıda tamamen pratik konulardan bahsedeceğim.
 

Aydınlatma seçimini etkileyen bazı faktörler;
 

a) Akvaryumun yapısı ve boyutları (geometrik şekli, yüksekliği gibi):

     Akvaryum alırken veya yaptırırken bitki tankı amaçlanıyor ise ilk düşünülmesi gereken nokta aydınlatma olmalıdır.  Akvaryumun şekli ve boyutları aydınlatma şekline uygun olmalıdır.  Örneğin üçgen bir akvaryumu floresanlar ile aydınlatmak zordur.  Şekli itibari ile kapağına yeterli floresan sığdırmak zor olduğu gibi farklı boylarda floresan gerektirir.  Bunun dışında en çok başımıza gelen olaylardan biri de akvaryumun boyunun tam 120 cm olmasıdır.

   

     Piyasada 90 cm ve 120 cm uzunluğunda floresanlar bulunmaktadır (T5’lerde farklı boylarda mevcuttur). 120 cm floresan bu akvaryumun kapağına sığmaz, 90 cm floresan ise küçük gelir ve tam anlamıyla düzgün eşit bir aydınlatma sağlamak zorlaşır. 

      Aydınlatmada en önemli unsurlardan biriside akvaryumun yüksekliğidir.  Genel olarak su yüksekliği 55 cm. üzerindeki tanklarda floresan kullanımı iyi sonuç vermez.  Işığın büyük kısmı, bitkilere  ulaşamadan suda boğulur.  Bu tip yüksek tanklarda metal halide lambaların kullanımı uygundur ve iyi sonuçlar verecektir.  Floresan kullanımı isteniyorsa çok fazla sayıda floresan kullanılarak yeterli ışığa ulaşmak mümkün olabilir.  Metal halide ile floresan kombinasyonu en sık kullanılan yöntemlerdendir ve çok iyi sonuç verebilir. 
 

b) Akvaryumda kullanılan bitki türleri (yüksek veya düşük ışık ihtiyacı olan bitkiler):

         Akvaryumda bakmayı tercih ettiğiniz bitkilere uygun aydınlatmayı sağlamak çok önemlidir.  Her bitki türünün ışık ihtiyacı farklılık gösterir.  Bunun en büyük örneği Glossostigma elatinoides’dir.  Bu bitki düşük ışıkta yukarı uzayarak orantısız bir büyüme gösterir veya ölür.  Eğer ışıklandırmanız yüksek ise yana doğru sağlıklı şekilde gelişerek tabanı halı gibi kaplar.  Bunun dışında kırmızı bitkiler düşük ışıkta renklerini kaybetmeye başlarlar ve daha soluk bir hal alırlar.  Az ışıkta yetişen bitkilere bir örnek verirsek, anubias türleri en başta gelenlerdendir.  Genellikle loş bölümlerde daha iyi ve sağlıklı bir gelişim gösterirler.  Yüksek ışık alan bölümlerde yapraklarında yosunlanma ve besinleri yeterince hızlı kullanamama gibi sorunlardan yapısında ve renginde değişikler görülebilir.
 

c) Kişisel tercihler (low tech veya high tech tank seçimi):

     Herkesin farklı tercihleri olabilir.  Low tech tank bakmaya daha olumlu yaklaşan hobiciler vardır.  Bu akvaryumları tercih edenler genel olarak sınırlı güçte aydınlatma kullanırlar.  CO2 ve çoğu besin maddeleri dışarıdan akvaryuma takviye edilmez bu durum bitkilerin büyümesini yavaşlattığı için düşük güçte aydınlatma tankın ihtiyacına görür.  Bu tanklarda metal halide gibi güçlü aydınlatma ekipmanları kullanılmaz.  Uygun sayıda floresan ile aydınlatma sağlanır.

     High tech tanklarda ise bitkiler için gerekli tüm sistem kurulmuştur.  Dışarıdan bitkiler için gerekli tüm besinler sağlanmaktadır.  Bu durum aydınlatma seçeneklerini oldukça arttırır. Floresan, metal halide veya bu ışık ekipmanlarının kombinasyonu kullanılabilir.  Çok yüksek seviyelere kadar aydınlatma gücü arttırılabilir. 
 

d) Aydınlatma ekipmanlarının fiyatı, performansı ve bulunabilirliği:

     Uygun fiyat ile iyi bir performans elde edip aynı zamanda her istediğimizde bu ekipmanları temin edebiliyorsak ne mutlu bize.  Bunları gerçekleştirebilmek için en iyi çözüm floresan kullanımıdır.  Ucuza bulmak mümkün olduğu gibi çeşitliliği ve performansı da oldukça iyidir.  Çeşitli boylarda, farklı kelvin, lümen değerlerinde ve farklı spectrumlarda bir çok çeşidi bulunur. 
Fiyat ve bulunabilirliği biraz geride bırakırsak seçeneğimiz metal halide lambalardır.  Floresan kadar çok çeşidi bulunmasa da belirli durumlarda çok iyi performans verirler.  Fiyatları yüksektir ve istediğiniz zaman temin etmekle ilgili sıkıntılar çıkabilir.

     Fiyat/performans olarak incelediğimizde farklı sonuçlar ile karşılaşmak mümkün bunun nedeni her akvaryumun ışık ihtiyacının farklı olmasıdır.  Floresanların yeterli geldiği tanklarda kullanılmaları çok daha ekonomik olacaktır.  Fakat floresanlarla yeterli ışıklandırma sağlanamayan büyük tanklarda metal halideye geçmek gerekli olacaktır.
 

e) Dekorasyon ( tavandan sarkıtma armatür gibi dekoratif ekipmanlar):

Eğer akvaryumumuz açık bir yerde göz önünde duruyorsa dekoratif olması bizim için önem kazanmaya başlar.  Dekoratif görünebilmesi için akvaryumun ışıklandırma tertibatı ya güzel bir kapak içine yerleştirilerek saklanır veya ticari markaların sattığı çok dekoratif şık kapaklardan alınabilir.  Bu hazır kapakların ışıklandırma gücü bellidir.  En uygunu seçilerek alınır.  Üzerinde herhangi bir değişiklik yapmak zordur.  Tam olarak yeterli veya yetersiz bir ışık tertibatına sahip olsa dahi güzel görünümleri tercih sebebi olabilir. 


Nasıl bir aydınlatmaya ihtiyaç duyuyoruz ? 

     Eğer fazla uğraştırmayacak low tech bir tank istiyorsanız ışıklandırma gücü 0.5 watt/ litre seviyesini geçmemesi uygun olacaktır.  Floresan kombinasyonları tercih edilmelidir.  Bu tip tanklarda her tür bitkiye bakmak mümkün değildir.  Düşük ışık ve besin ihtiyacı olan bitkiler daha uygun olacaktır.

     High tech tanklarda durum çok daha farklıdır.  0.8 watt/litre üstünde bir ışıklandırma gereklidir.  Bu oran 2 watt/litreye kadar çıkabilir.  Işıklandırma arttıkça akvaryumun kontrol edilmesi zorlaşmaya başlar.  En uygun ışık değerleri 1-1.2 watt/litre olabilir.  Bu ışık gücünde her bitkiyi yetiştirmek mümkündür ve kontrol altında tutulabilecek bir hızda büyüme sağlanır. Su yüksekliği 55 cm olan akvaryumlarda floresan iyi bir çözümdür.  Fakat yüksek ışık ihtiyacı nedeniyle metal halide ile floresan kombinasyonları en uygun çözümler arasındadır.  Sadece metal halide ile yapılacak aydınlatmanın çok iyi olmayacağı kanaatindeyim.  Spectrum değerlerinde dengesizlik görülecektir, buda bitki gelişimine olumsuz yansıyacaktır.  Daha yüksek tanklarda ise metal halide lambaların sayısı artırılarak floresan sayıları azaltılabilir metal halide lambaları ağırlıklı olarak kullanılarak aydınlatma sağlanabilir.

     Çok farklı türlerde floresan ve metal halideler bulunur.  Bunlardan bazıları bir araya getirilerek iyi bir kombinasyon oluşturulabilir.  Birçok ticari markanın pahalı floresanları satılmaktadır.  Bu floresanların birçoğu iyi performans verebilse de çok daha ucuz alternatifleri bulunabilir.  Önemli olan bitkilerimiz için gerekli olan kırmızı ve mavi spectrumları yüksek değerlerde sağlayabilmeleridir.  En kolay bulunan ve ucuz olan floresanlar T8 tipi olanlardır.  T5 tipi floresanlar pahalı ve çeşit sayısı azdır. 


Rahatlıkla bulabileceğiniz ucuz ve performansı yüksek T8 floresanlardan örnekler;

a) Philips TLD 950 deluxe pro 5300k
b) Philips TLD 965 deluxe pro 6500k
c) Philips Aquarelle 10000k
d) Sylvania Grolüx
e) Sylvania Aquastar 10000k

     Metal halide olarak seçeneklerimiz oldukça kısıtlı olduğu gibi ucuz alternatif bulmakta zordur.  Genellikle 10000K’ lik bulabileceğiniz metal halideler ile iyi sonuç almanız mümkündür.  Bunun dışında 5000-6500 Kelvin arası olan metal halideler de kullanıma uygundur. 

    

T5 floresan kullanımı düşünülüyor ise Sylavania, Philips, Osram gibi firmaların kullanıma uygun modelleri bulunmaktadır.  Uygun kelvinde bulunabilecek bu markaların floresanları güvenle kullanılabilir.

Aydınlatma ile ilgili bazı ipuçları;

1) Floresan kullanılan akvaryumlarda reflektör kullanımı aydınlatmaya büyük katkı sağlar. Eğer reflektör bulunamıyorsa parlak beyaz kağıt, alüminyum folyo veya bant gibi ışığı yansıtabilen malzemeler azda olsa katkı sağlayacaktır. Ayna iyi bir yansıtıcıdır fakat çok ağır olması kullanımını zorlaştırır.

2) Elektronik balans kullanımı oldukça avantajlıdır. Lambaların ömrünü uzatır, daha az ısınır, daha sessiz çalışır ve çok hafiftir.

3) Işıklandırma sistemi ile akvaryum arasında bir miktar boşluk olması ışık sisteminin oluşturduğu ısının daha kolay dağılmasını sağlar. Ayrıca kapakların içlerine sessiz kasa fanları yerleştirilerek de ısı uzaklaştırılabilir.

4) Lambalar her yıl yenilenmelidir. Yenilenmeyen lambalar bitki gelişimini bozabilir ve alg oluşumu tetikleyebilir.

5) Aydınlatma ekipmanlarınız ile su arasında cam kullanıyorsanız mümkün olduğunca temiz tutmaya çalışmanız aydınlatma performansını koruyacaktır.

6) Deniz akvaryumu için yapılmış lambaların bitki akvaryumunda kullanılması uygun değildir.

7) Philips gibi büyük markaların web sitelerinde inceleme yaparak farklı model ve isimler altında kullanılabilecek ucuz ve verimli lambalar bulunabilir. Spectrum değerlerine bakılarak seçim yapılabilir.

8) Aydınlatmanın yetersiz olmasındansa fazla olması her zaman daha iyi sonuçlar verecektir.

9) 10 -14 saat arasında aydınlatma yapmak yeterlidir. Aydınlatmayı parçalar halinde yapmak alg gelişimini yavaşlatır ve bitkilerin gelişiminde olumsuzluğa neden olmaz. 5 saat aydınlatma – 3 saat karartma - 5 saat aydınlatma şeklinde olabilir. Toplam 10 saatlik aydınlatmayı bu şekilde ikiye bölmek alg gelişimini büyük ölçüde yavaşlatır.

10) Işıklandırma yosunlanma nedeni olarak görülmemelidir. Ancak florasan çok eski ise algea gelişimine yardımcı olur. Bunun dışında dengeli beslenen bitkilerin olduğu bir akvaryumda kullanacağınız ışıklandırma türü algea gelişimine neden olmaz. 10-14 saat aydınlatma süresi arasında kalmak şartı ile tabiki. Yaptığım denemelerde sağlıklı akvaryumda standart salon tipi floresanlar ile dahi alega gelişimine rastlamadım.

11) Watt/litre hesaplaması en basit yöntemdir ve çok geneldir. Işıklandırma şeçimi yaparken daha birçok etken vardır. Bitkilerin kullanamadığı ışık kaynaklarını çok yüksek wattlarda dahi kullansanız yetersiz gelebilir. Daha ayrıntılı açıklamaları forumdan elde edebilirsiniz.

12) Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta kelvindir. Kelvin görünen renk sıcaklığıdır. lambaların performansını belirlemez. performansı ışık kaynaklarının yaydığı foton miktarı belirler. Kelvin üzerinde durma sebebimiz görselliğe dikkat ederk performans sağlamaktır.

AYDINLATMA FORMÜLÜ

Bitkili akvaryumlar için aydınlatma watt'ının bulunması için basit bir formül hazırladım. Çıkacak sonuç Fluoresan lambalar için geçerlidir. Boy ve En ebatları santimetre olacaktır. S1 istenilen ışık şiddeti sabiti, S2 ise Akvaryum yüksekliğinin sabitidir.