Omurgasizlar Cüce Karides Bakımı 

Karidesler kendileri için hazırlanmış uygun nitelikteki akvaryumların en muhteşem yaratıklarındandır. Yapılan en büyük hatalar karidesleri alıp karma tanklara koymaktır, bu durum çoğu zaman karidesin bir daha görünmemesi ile sonuçlanır. Bu tip uygun olmayan karma tanklarda bakılan karidesler daima saklanır, balıklar yakaladıkçada karideslerinize vurur. Bu durum karşısında er yada geç karidesleriniz stressten yada yaralanmadan dolayı ölecektir. Karidesler yalnızca kendi türleri ile ya da uygun diğer türlerle beslenmelidir (onları yiyemeyecek kadar küçük olan türler). En uygun akvaryum arkadaşları Otocinclus, Cories ve plecos lardır (çöpçü, vatoz vb). Diğer tüm balık türleri eğer anaçları yanında değilse yavru karidesleri yiyecektir.

Peki hangi tür tanklar cüce karideslerin beslenmesi için uygundur?
Akvaryumumuz en az 30-40 litre olmalıdır, elbette ne kadar büyükse o kadar iyi ancak tankınız çok büyük ve içinde çok az sayıda karidesiniz varsa çoğu zaman onları göremeyebilirsiniz. Bu yüzden büyük tanklarda görsellik için yüksek sayıda karides beslemek en doğrusu olacaktır. Hemen her tür kum uygundur, eğer PH la ilgili sorun yaşarsanız akvaryumunuzun bir köşesine yada dış filtre kullanıyorsanız bunun içine mercan kırığı koyabilirsiniz. Karidesler kurutulmuş kapata yaprağı ve meşe yaprağını kemirmeye bayılır, suyuda kahverengileştirceği için daha huzurlu olurlar. Bu yapraklar akvarum içerisinde özümsendikçe yenileri ile değiştirilmelidir, yaprakları kendiniz temin edecekseniz doğa kirliliği olmayan yerlerden bulmaya özen göstermelisiniz, aksi taktirde karidesleriniz zarar görebilir.

Bitkiler karides tanklarının su değerlerini düzenlemesi için son derece önemlidir. Birçok karides türü su parametrelerindeki ani değişimlerden kötü etkilenir. Özellikle hızlı büyüyen bitki türleri sudaki besinleri (nitrat vb) hızlı tükettikleri için doğal bir filtre görevi görür. Bitkiler arasında en iyi tür bu konuda Limnobium laevigatum yada diğer su üstü bitkileridir. Bunun nedeni ise otlamaya bayılan bu türlerin su üstü bitkilerinin kıla benzer köklerinide yemesidir. Diğer bir uygun bitki ise pekte hızlı gelişim göstermeyen Java Moss tur, bu bitki karidesler için hem yem hemde saklanma alanı oluşturur. Dekoratif saplı bitkilerde de Ceratophyllum demersum yada C. Submersum ve Egeria densa en iyi türlerdendir.

Cüce karidesler direk canlı bitki yapraklarını yemezler, özellikle bitki yapraklarında oluşan yosunlanmaları yedikleri için bol bitkili akvaryumlara konulurlar.

Yem konusunda atık olmayacak kadar (su değerlerini değiştireceğinden) her türlü yiyebilecekleri ebatta (pul vb) balık yemi verilebilir. Günde bir kez yemleme karidesler için yeterlidir.

Haftalık olarak %10-20 su değişimi karidesler için gerekli ve yeterlidir. Elbette sayıları su değişim oranında ve sıklığında büyük önem taşır. Su değişimi esnasında yeni su kesinlikle klordan arındırılmış olmalıdır, bunun için piyasada satılan su düzenleyiciler işinizi görecektir.

Akvaryumunuzda elbette bir ısıtıcı olmasında fayda var ancak yılın en soğuk döneminde bile akvaryumun bulunduğu oda sıcaklığı 21 C nin altına düşmüyorsa sorun yok demektir, tüm karides türleri 21-26 C arasında sorunsuz yaşar. Bazı türler daha yüksek yada düşük sıcaklıkları kabul edebilir 30 C gibi, ancak istisnalar kaideyi bozmaz.

Karidesler için en uygun filtreleme sünger filtreler ile yapılır. Yavruları bile çekemeyecek güçte olan bu filtrelerin etrafında toplanan atıklarıda yemeye bayılırlar. Eğer bu sünger filtreleri hava motoru değilde kafa motoru ile çalıştırıyorsanız, motor gücünün yüksek olmamasına özen göstermelisiniz. Bunun dışında filtreler kullanılacaksa emiş bölümlerine yavru boydaki karidesleri çekemeyecek şekilde süzgeç yerleştirebilirsiniz. Eheim “Classic” seri bu iş için uygundur. (Bana göre piyasadaki en iyi filtredir)

Eğer bu makalede yazanları uygularsanız karidesleriniz uzun süre mutlu bir şekilde yaşarlar. Bu arada karideslerle ilgili unutulmaması gereken birşeyde karidesler tarafından ısırıldığınzda bulaşan mikropun herhangi bir tedavisi olmadığıdır. Bu yüzden çok dikkatli olunmalıdır.

Omurgasizlar Elma Salyangozları (Pomacea bridgesii)

Elma salyangozları bakması kolay hayvanlardır. Saldırgan olmayan sakin balıkların olduğu akvaryumlarda bulunabilirler ve yosunları tüketip akvaryum ve havuzlarda faydalı olurlar. Haklarında düzeltilmesi gereken birçok yanılgı vardır.

Pomacea canaliculata gibi bazı türler bitkilere zarar verebilir. Bunların boyları daha büyüktür ve 1-2 gün içinde akvaryumdaki bütün bitkileri tüketebilirler. Fakat ben bitkili bir tank için mükemmel bir tür elma salyangozu olan Pomacea bridgesii’yi öneririm. Sağlıklı bitkileri yemezler ve sebzeye ve pul yeme bayılırlar.

 

Pomacea bridgesii, kahverengi şeritli kabuğuyla

Pomacea bridgesii, mavi çeşidi

Pomacea canaliculata, sarı çeşidi

Beslenme

Pul yem ile dip balıkları için olan tablet yemler elma salyangozları için uygundur. Sebzelerin eklenmesi daha iyi olur-yüksek kalsiyumlu sebzeler kabuğun sağlıklı olmasına yardım edecektir. Benimkini taze fasulye, ıspanak, daha çok koyu yeşil yapraklı salata ve kabuklu bezelyeyle besliyorum.

Su

Ph 7 veya üstü olmalıdır. Daha düşükse, kabukta hasar meydana gelir. Aşınma işaretleri ve delikler görülecektir.

Aşınmış kabuğuyla 2.5 yaşında bir pomacea bridgesii.

Kabuğa yararlı olan diğer bir şey kalsiyumdur.*

Isı

Elma salyangozları birçok ortama uyum sağlayabilir. 22 ile 28 derece arasında herhangi bir değer uygundur. Ben 24 dereceyi tercih ediyorum.

Dekorasyon

Elma salyangozları tırmanmaya bayılır bu yüzden keskin kenarların olmadığı bir dekorasyon harikadır.

Akvaryumun üstüne çıktıklarını ve balıksı solungaçlarıyla sualtında da solunum yapabilmelerine rağmen, tüpleri vasıtasıyla hava aldıklarını göreceksiniz. Üstte biraz yer bırakmak çok önemlidir. Ben, gezinmeleri ve yumurta bırakmaları için yetecek kadar yer sağlamak için üstten 7.5-10 cm kadar su eksiltiyorum. Eğer su çizgisini aşağıya çekmezseniz, salyangozlarınız strese girecek ve öleceklerdir.

Ayrıca tankın üstü kapalı olmalıdır çünkü çok aktiftirler. Düzenli olarak beslenmezlerse ve tankın kapağı açıksa, yem aramak için evlerini terkedeceklerdir.

Yumurta Kümeleri

2 saatlik Pomacea bridgesii yumurtaları, renkleri 1. günün sonunda belirginleşir.

 

yakın çekim

 

yavrular 2-3 hafta içinde çıkar...

 

yumurtalar kuruduğu için yavrular ölmüş

 

Bir elma salyangozu ya bir dişidir ya da bir erkektir, fakat ikisi birden değildir.

Su çizgisinin üzerinde küme halinde yumurtlarlar. Yumurtalar suya düşerse boğulacaklardır ama kururlarsa yine öleceklerdir o yüzden nemli bir ortam oluşturmalısınız.

www.applesnail.net adresindeki tartışma forumuna yumurta kümelerinin nasıl güvende olacağıyla ilgili bir sürü fikir yazılmıştır. Okuduğum fikirlerden biri yumurtaları tankta yüzmekte olan bir Styrofoam’a yumurtaları yerleştirmektir. Bir diğeri ise onları nemli kağıt havluyla beraber kapaklı bir plastik kap içine koymaktır (oksijen için %10’u açık olmak zorunda).

Yumurtalar 2-3 hafta içinde çıkacaklardır, çok küçük salyangozların suya girdiklerini gördüğünüzde. Yosunla ve küçük yem artıklarıyla beslenirler. Ben pul yemleri toz haline getiriyorum.

Eğer balığınız varsa (mesela japon balığı) problem şudur ki, bunlar yavru salyangozları yiyeceklerdir. Bazıları ufak bir yetiştirme tankını seçerler ama benim salyangozların kendi tankları var o yüzden bu konuda endişelenmiyorum.

Yavrular 10 cent boyutuna geldiklerinde nakil için hazırdırlar, buna karar verdiyseniz. Bir küme, herhangi bir yerde 30-100 yavru üretir.

Ölüm

Elma salyangozları 2-3 yıl yaşar.

Kötü bir koku varsa, yaşlı salyangozlara dikkat etmek iyi bir fikirdir. Bazıları zaman zaman uyuşuk olabilir bu yüzden ölü olup olmadığını anlamak için bir kalem alın ve ‘kapısı’ yakınına dokunun, eğer sıkıca kapanırsa hala yaşıyor demektir. Emin olmadığımda yaptığım bir başka şey ise akvaryumdan aldığım 2-3 lt suyla dolu ir kaba elma salyangozunu koymak ve beklemek. Hareket edip etmediğini görmek için 20 dakika kadar sonra bakın.

Diğer Balıklar

Elma salyangozu beslemeye karar verirseniz, tankı paylaşacak balıkları düşünmelisiniz. Çoğu balık salyangozları rahatsız etmez ama bazıları eder. Melek balıklarım salyangozların antenlerini yemeye çalıştı ve cüce guramim birine saldırdı. Melek balıklarıyla salyangozları hiçbir problem olmadan yaşatan insanlar tanıyorum bu yüzden her balığın farklı olduğunu düşünüyorum. Japon balıkları elma salyangozlarını cama çarpabilir.

 
Çevirenin Notu:

*Yazar, salyangozların kabuklarının sağlıklı gelişimi için bazı ilave katkılar kullanmış. Örneğin, deniz akvaryumları için olan sıvı kalsiyum (“Kent’s Liquid Calcium”- yarım doz) ile ph’ı tamponlamak için “Aragamax Kumu” kullanmış ve çok memnun kalmış. Bundan önce yumurta kabukları ile sürüngenler için olan tozunu (“Repti-cal Calcium Powder”- 38 lt.ye ¼ çay kaşığı) kullanıyormuş. Şimdiyse ilk yazdıklarıma ek olarak sıvı iyot (“Kent’s Liquid Iodine”- 38 lt.ye 1 damla) da ilave etmeye başlamış.

 Omurgasizlar Kiraz Karides


Su Değerleri  

Sıcaklık: 23⁰C-24⁰C
PH: 7.0-7.8
GH: Orta sertlikte ya da 8-12⁰
Amonyak/Nitrit: 0
Nitrat: 5-10 ppm
KH: ilişkisiz ama 1⁰ ve üstü tercih edilebilir
Yukarda belirttiğim su sıcaklığının kiraz karidesleri için en optimal değer olduğunu ve suda biraz sertliğe ihtiyaç duyduklarını farkettim fakat en önemli şey amonyak ve nitrit değerleriydi. Eğer amonyak ve nitrit değeriniz 0’dan yüksekse, bunu size ilk söyleyecekler karidesler olacaktır. İkisinden birindeki ani bir artışta, birkaç ölü karides toplamayı bekleyebilirsiniz.

Yem
Yengeç ve ıstakoz yemleri – HBH markasını kullanıyorum ama Hikari ve diğerleri de iyi, tercihen batan türleri.
Haşlanmış ıspanak – ince doğranmış. Az miktarda verin çünkü tüketmeleri zaman alıyor.
Ev yapımı yemler – plantgeek makalelerinde ev yapımı dondurulmuş bitkisel yemlere bakın.
Pul yem – bitkisel ya da spirulina yosunu yemleri.
Algae wafers – herhangi bir markayı yiyeceklerdir.
Yosunlanmış bitkiler – Diğer tanklardan yosun tutmuş bitkileri budayıp düzenli olarak buraya aktarıyorum.

Stoklama
Bu karideslerin biyolojik yükü çok azdır, onlara vereceğiniz yemin etkisi çok daha büyük olacaktır. Filtrasyon biyolojik yükü kaldırabilse bile 40 litrelik bir tankta 895 karides besleyemezsiniz çünkü yenmemiş yemlerin biyolojik yükünü kaldıramayacaktır. Genel bir stoklama kuralı söylemem gerekirse, karides başına 2 lt olarak bir oran verebilirim.

Tank Arkadaşları
Agresif tank arkadaşları önerilmez. Kiraz karidesi üretmeyi planlıyorsanız çoğu balık uyumsuz olacaktır çünkü kiraz karides yavruları aynı artemia larvalarına benzer ve muhtemelen tatları da yakındır. Oscar gibi büyük cichlidler kiraz karidesini tank arkadaşı değil bir ara öğün gibi görecektir. Loach ve benzeri kabuklu yiyen türler de kiraz karidesini muhtemelen bir öğün olarak görecektir. Karideslerle beslediğim balıklar onlara karışmayan türlerdir:lepistesler, cardinal tetralar, neon tetralar, harlequin rasboralar, corydoraslar, salyangozlar, saeler vs. 285 litrelik tankımda birkaç kiraz karidesini zebra loachlar, gold zebra loachlar, bolivian ramler ve diğer pek çok uygun olmadığını düşündüğüm türle besledim ve bir şekilde karidesler hayatta kaldı. Yoğun bitki örtüsünün yarattığı kamuflajdan mı yoksa sadece akıllı karidesler olduklarından mı böyle sonuçlandı emin değilim!

Substrat
Karidesler için türe özgü bir tank ya da üretim tankında kum ne kadar ince olursa o kadar iyidir. Filtrasyondan, benim dip sifonu kullanmamı gerekli kılmadan herşeyi çekebilmesini bekliyorum. Tankın tabanını kaplayacak kadar ölçüde kum kullandım. Karidesler en çok suüstü bitkilerinden hoşlanıyor fakat terracotta saksıların dibine ekleyeceğiniz biraz torf ve üzerine akvaryum kumuyla da köklü bitkiler dikebilirsiniz.

Üretim
Gözleri belli olan yavrunun bulunduğu yumurta suya bırakılıyor. Anne bir şekilde yumurtanın çatladığını hissederek onu dışarı itiyor. Yumurtadan çıkan yavrunun neredeyse şeffaf kuyruğunu ve yavruya halen yapışık olan yumurtanın sarısını görebilirsiniz. Yavru karides bir parça moss’a tutunmuş şekilde duruyor. Artık tamamen kendi başına olduğundan sarı yumurtanın yokolduğunu görebilirsiniz. Gözler tam olarak gelişmemiş, şiş duruyorlar. Belki de gözler gelişimini tamamlayana dek yeni doğmuş karides belirli bir süre göremeyecek. Genelde erkekler dişilerden daha küçüktür ve daha saydam bir renkleri vardır yine de yumurta taşıyan tamamen saydam kiraz karidesler de gördüm bu yüzden renklenme için kesin kurallar yoktur. Ruh hali, beslenme, ışık ve su değerleri gibi tüm etkenler kiraz karidesin renklenmesine etki eder. Ayrıca deri değiştirme ve yaşlarının değişik aşamaları da etkendir. En az 10 karidesle başlamanızı öneririm, ben tercihen 12 taneyle başladım. Kiraz karides tarafından taşınan yumurtaların çatlaması yaklaşık 28 günü bulur. Yavru karidesler yetişkinlerin minyatür versiyonları olarak dünyaya gelirler yani larval evre geçirmezler. Gelişmek için acı ya da tuzlu suya ihtiyaç duymazlar. Yumurta dökmelerini sağlamak için özel bir şey yapmanıza gerek yoktur. İyi yem verin, iyi su parametreleri sağlayın ve yavru karideslerin filtrenin içine çekilmesine engel olun; siz bunları yaptıktan sonra yavrular kendi kendilerine gayet iyi bakacaklardır. İri gözenekli bir süngerden ön filtre yavru karideslerin içeri çekilmesini önleyecek kadar iyi değildir; çok ufak olan yavrular süngerin gözeneklerinden içeri çekilirler. Filtre giriş borusuna lastikle bağlanmış ince ağdan bir filtre torbası kullanımını öneririm. Daha da iyisi hareket eden kısımları olmayan hava motoruna bağlanmış bir iç filtredir.

Katkı Maddeleri/Bakım
Aşağıda kullandığım katkı maddelerini listeledim. Hiçbiri için bilimsel bir formülüm yok ama çoğu sadece orta yumuşaklıktaki suyumun sertliğini ayarlamak için kullandığım maddeler. Suyunuz yumuşak değilse pek çoğunu atlayabilirsiniz. Bunların çoğunu karıştırıp su değişimlerinde ekliyorum yani doğrudan tanka dökmüyorum.
Seachem Reef Iodine: Kimileri karideslerin deri değiştirmesine yardımcı olduğunu söylüyor, kimileriyse hiçbir işe yaramadığını belirtiyor. Bütün bildiğim şişesinin 10 dolar olduğu ve kullanılması gerektiği söylenen miktarın önemsenmeyecek bir miktar oluşu. Hiçbir zarar vermeyecek ve 10 dolarlık şişe sonsuza kadar gidecek. İşte bu yüzden neden olmasın diyor ve su değişimlerinde çok az bir miktar ekliyorum.

Seachem Equilibrium: Karides tanklarımda bunu uygun bir genel sertlik oranının sürdürülmesi için kullanıyorum. Karidesin kabuğu için gereken kalsiyumu ve ilaveten magnezyum, demir, manganez ve çözünebilir potasyum içeriyor. Hiçbiri karidese zarar vermez ve özellikle kalsiyum ile magnezyumu sevecekler.

Oceanic natural sea salt: Kalsiyum ve tamponlar içermekte. Karideslerin birazcık tuzdan hoşlandığını duydum. 20 litrelik su değişimlerinde 2 çay kaşığından fazla eklemiyorum. Eğer karideslerin hoşuna gitmiyorsa bunu bilemem. En küçük paketi bile benim için sonsuza kadar yetiyor ve bu da benim iyot teorimle örtüşüyor.

Bitki Gübreleri: Karides tanklarında bitkiler çok önem arzediyor, özellikle de suüstü bitkileri. Kiraz karidesler suüstü bitkilerine yarasalar gibi tutunup ters bir şekilde suyun yüzeyinde yiyecek birşeyler aramaktan çok hoşlanıyorlar. Tankı pek çok markanın gübresiyle normalde olduğu gibi gübreledim ve hiç olumsuz bir etkiye rastlamadım.

Mercan kırığı: Filtrenin içine koyuyor ve istediğim kalsiyumu elde ediyorum. Gh/kH/pH filtrenin içinde, bundan iyi ne olabilir? Marka olarak CaribSea Florida mercan kırığını kullanıyorum.

Bakım konusunda eğer bir karides üretim tankı kurmayı düşünüyorsak, yavru karidesleri çektirmeden nasıl güvenli şekilde su değişimi yapılacağını anlatmak istiyorum. Standart bir hava hortumu ve ucuz bir hava vanası kullandım. Su çekmeyi planladığım kısmına küçük bir parça bayan çorabını lastikle tutturdum ve sifonlamaya başladım. Sonucunda hiç yavru karides çektirmemiştim. Bazı kimseler sifonlarına ince bir ağla kapatıp kullanıyor. Hangi yöntemi denerseniz deneyin şunu unutmayın ki; yavru kiraz karidesleri yavru artemialardan daha küçüktür. İşim bittiğinde vanayı kapattım ve hortumu yukarı çektim. Hortumun içinde bir dahaki su değişiminde vanayı açtığımda sifonlamayı tekrar başlatacak kadar su kalmıştı. Yapışkanlarla cama tutturabileceğimiz hava hortumunu tankta sabit bir parça haline de getirebiliriz.

Özet
Kiraz karidesler benim tavsiye ettiğimden daha düşük sıcaklıklarda yaşayabilirler ama su sıcaklığı çok düşükse üremeyeceklerdir. Oldukça dayanıklı canlılardır ancak özellikle amonyak ve nitrite karşı çok hassastırlar. Yüksek nitrat oranları da iyi değildir. Bitkilerden çok hoşlanırlar ve büyük miktarlardaki suüstü bitkileriyle bakıldıklarında iyi geliştiklerini gözlemledim. Bitkiler amonyak ve nitriti sorunlarını da azaltır. Neocaridina denticulata sinensis doğada kendiliğinden bulunurken, kiraz karides olarak bilinen kırmızı varyasyonu ilk kez Tayvan’da üretilmiştir yani bu bölgeden geldiği söylense de tabiatta doğal olarak bulunan bir renk varyasyonu değildir. Diğer pek çok benzer kabuklu gibi uzun bir ömürleri yoktur ve çok büyümezler ama yine de beslenmeleri ve büyütülmeleri ödüllendiricidir. Düşündüğünüzden çok daha eğlendiricidirler. Balık olmadıklarından muhtemelen onlara isim koyamazsınız ama bir kez tankınızda karides besledikten sonra onlarsız bir tank hayal etmek zordur.

 Omurgasizlar Hyalella azteca (Meksika Tatlı Su Karidesi)



Meksika tatlısu karidesleri kerevitler,su perileri ve karideslerle akraba olan kabuklulardır. Daha çok karides denebilir.
Tatlısu karideslerinin birçok türü var ancak burada Hyalella Azteca üzerine yoğunlaşacağız.
Meksika tatlısu karidesleri ırmak,göl,havuz gibi yerlerde yaşarlar. Nadiren nehirlerde görülürler. Sığ ve balık olmayan suları severler.
Hyalella azteca lar 0,5 cm e kadar büyürler. Zamanlarının çoğunu tabandaki kum ve çamur üzerinde geçirirler.
Beyaz,yeşil,mavi,kahverengi,kırmızı gibi renk varyasyonları vardır.
2 çift antenleri ve 7 çift ayakları vardır. Genellikle gece aktiftirler. Işığı zevmezler,bu yüzden gündüzleri bitki,taş gibi objelerin arkasına saklanırlar.Tabanda yürürler veya çok az üzerinde yüzerler. Yan yan yüzerler bu yüzden onlara yan yüzücüler de denmektedir. Herhangi bir yırtıcının gelmesi halinde tabana gömülebilmek için tabana yakın yüzerler.
Hyalella azteca hem etçil hem otçuldur. Kendi boylarındaki canlılara nadiren saldırırlar fakat sudaki ölü bir canlıyı hemen yemeye başlarlar. Ana besinleri mikroskobik bitkiler,canlılar ve çeşitli objelerin üzerindeki artıklardır. Sudaki ölü yaprakları,artıkları yiyerek sudaki diğer canlılar için sağlıklı bir ortam oluştururlar. Bir nevi leş yiyicidirler.
Hyalella azteca sıcaklığa bağlı olarak şubat ve ekim ayları arasında ürerler. Erkek karides dişiyi 1 gün ile 1 hafta arası bir süre sırtında taşır. Çiftleştikten sonra dişi karides yumurtalarını vücudunun altında saklar. Yumurtalar çatladıktan sonra karidesler anneleriyle birkaçgün kalırlar. Dişiler bir seferde 15 yavru verebilirler.
Hyalella azteca lar hayatları süresince en az 9 kez kabuk değiştirirler. Sıcaklık,besin,ve diğer şartlara bağlı olarak 3 ile 40 günde bir kabuk değiştirirler. Her değişimle birlikte daha da büyürler.
Sudaki çeşitli yırtıcılar tarafından tüketilirler. Favori yiyecek oldukları sürece suda pek rahat edemezler.
Karideslerin kabuklarında birçok çeşit alg ve protozoalar yetişir. Nematod ve tenyalar için güzel bir konaktır. Bu parazitler genellikle karideslere büyümek için uğrarlar. Ve daha sonra kuş ve daha büyük canlılara geçerler.
Ufak olmalarına karşın karidesler genellikle balıkyemi olarak kullanılırlar. Daha önemlisi Hyalella azteca lar sularımızın temiz olmasını da sağlarlar. Öte yandan iy bir göstergedirler. Bilim adamları suların temiz olup olmadıklarını anlamak için onları gözlemlerler.